Jakobici i Zamek Urquhart

XVII stulecie było dla Wysp Brytyjskich okresem zmagań o dominację pomiędzy władcami z dynastii Stuartów ciążącymi ku katolicyzmowi, a parlamentem zdominowanym przez protestantów. Najważniejszym wydarzeniem były trzy wojny domowe wchodzące w skład rewolucji angielskiej w latach 1642-51. W ich trakcie obalono i ścięto króla Karola I Stuarta, a dominującą pozycję w państwie zdobył Oliver Cromwell, który wraz z tytułem lorda protektora wprowadził praktycznie dyktaturę. Wraz jego śmiercią i nieudolnymi rządami syna Ryszarda zaczęła zdobywać liczniejszych zwolenników idea powrotu do monarchii. Ostatecznie zdecydowano w 1660 roku o restauracji Stuartów i koronacji Karola II. Jednocześnie dążono cały czas do minimalizacji władzy monarszej. Z taką tendencją parlamentu nie godził się król. Cały czas jednak postępował dyplomatycznie nie czyniąc żadnych zdecydowanych działań, wymierzonych w przedstawicielstwo „narodu”.

Inne zdanie na przyszłe rządy miał brat Karola II – Jakub Stuart, który ze względu na bezdzietność monarchy, był brany pod uwagę jako następca. Na jego przyszłych losach zawarzyły dwa wydarzenia. Pierwszym było przejście na katolicyzm w latach 1668/69, co jednak póki co pozostawiono w tajemnicy. Drugim stał się „Test Act” przyjęty w parlamencie w 1673r., który zobowiązywał wszystkich urzędników cywilnych jak i wojskowych do złożenia anglikańskiego wyznania wiary i przyjęcia komunii pod dwiema postaciami przed objęciem funkcji. Jakub Stuart odmówił, tracąc wszystkie dotychczasowe stanowiska.

Kiedy w 1685 roku zmarł Karol II, książę Yorku został nowym królem przyjmując imiona Jakuba II w Anglii i Jakuba VII w Szkocji. Koronacja wywołała bunty, zarówno na północy jak i na południu Wielkiej Brytanii, które jednak szybko stłumiono. Nowy monarcha nie zamierzał kontynuować wywarzonej polityki brata. W latach 1687-88 wydał dwa akty tolerancji religijnej, głównie dla katolików, co wywołało oburzenie Kościoła Anglikańskiego oraz większości szlachty. W tej sytuacji parlament zaprosił na tron córkę Jakuba II – protestantkę Marię II i jej męża Wilhelma Orańskiego. W wyniku „chwalebnej rewolucji” obalono Stuartów, a król udał się na banicję do Francji.

W 1689 roku w Szkocji i Irlandii wybuchło pierwsze powstanie Jakobitów, którzy postawili sobie za cel przywrócenie na tron prawowitych Stuartów. Jednym z miejsc, gdzie toczyły się zmagania pomiędzy stronami tej kolejnej wojny domowej był położony w północnej Szkocji zamek Urquhart. Podobnie jak i w całej wojnie, tak i w tej bitwie, powstańcy pomimo kilku sukcesów nie odnieśli ostatecznego zwycięstwa, a protestanccy monarchowie ostali się na tronie londyńskim do dnia dzisiejszego.

Pierwsze wzmianki o osadnictwie w miejscu dzisiejszych ruin Urquhart mówią o połowie VI wieku. Mieściło się tu gospodarstwo, a może i piktyjska warownia, zbudowana przez pierwotnych mieszkańców tych obszarów.  Kolejne informacje wspominają o zamku istniejącym w tym miejscu w XII wieku. Zamieszkująca wówczas to miejsce rodzina MacWilliams opierała się jednoczycielowi Szkocji i jednemu z najważniejszych jej monarchów –  Dawidowi I.

W XIII stuleciu zbudowano zaczątki właściwego średniowiecznego zamku. Warownia brała aktywny udział w wojna o niepodległość Szkocji za czasów angielskiego króla Edwarda I i szkockiego Roberta Bruce. Ostatecznie przypadła temu drugiemu. Przez kolejne dwa stulecia zamek był świadkiem wielu rajdów wpisujących się w zmagania pomiędzy rodami szkockimi. Największe prace budowlane prowadzono w XVI stuleciu konstruując między innymi wysoką, pięciopiętrową wieżę, górującą nad warownią. Już wtedy był to jeden z największych zamków szkockich, liczący ponad 7 tysięcy metrów kwadratowych.

W czasie pierwszej wojny jakobickiej Ludovic Grant pozostał wierny Wilhelmowi Orańskiemu i z 200 osobową załogą przetrwał oblężenie dwu i pół raz większych sił uznających Jakuba II. Ostatecznie po zakończeniu działań, wycofujące się oddziały królewskie wysadziły główną bramę, dążąc do ostatecznego usunięcia ryzyka przejęcia warowni przez opozycję królewską, jako punktu obronnego. Ćwierć wieku później zawaliła się wielka wieża, a zamek zaczął co raz bardziej popadać w ruinę. Dopiero na początku XX wieku zdecydowano o zmianie pozostałości w miejsce pamięci.

Sam zamek położony jest na półwyspie nad brzegami jeziora Loch Ness. Od strony lądu obronę zapewniała fosa z przerzuconym nad nią mostem. Swym kształtem mury przypominają cyfrę „8” spłaszczoną od strony lądu. Całość była otoczona kamiennymi fortyfikacjami i podzielona na dolną i górną część. Pierwsza mieściła siedzibę lorda wraz z kaplicą i wysoką wieżą. Natomiast druga składała się z zabudowań gospodarczych, kuźni i najstarszej części wywodzącej się jeszcze z wczesnego średniowiecza. Dzisiaj większość zamku stanowią ruiny, a opiekę nad nimi sprawuje Historic Environment Scotland, które stoi na straży miejsc pamięci w Szkocji.

Dr Michał Jadwiszczok