XVII Ogólnopolski Tydzień Bibliotek 8-15 maja 2020

Literatura konfesyjna w księgozbiorze bibliotecznym

czyli o książce ewangelickiej w Bibliotece Śląskiej w Katowicach

W dobie panującej pandemii, a co za tym idzie ograniczonych kontaktów społecznych, łatwo ujść mogło naszej uwadze jedno z majowych świąt, bliskie szczególnie miłośnikom książki – obchodzony od 8 do 15 maja Tydzień Bibliotek wraz z inaugurującym ten czas Dniem Bibliotekarza. 8 maja bibliotekarze w całej Polsce obchodzili swoje święto, tym razem kreując online odświętne  wydarzenia organizowane z tej okazji, atrakcje, spotkania, przedsięwzięcia promujące czytelnictwo, a wraz z nim ciekawość świata, samorozwój, aktywność. Tegoroczny Tydzień Bibliotek tak jak większość wydarzeń przeniósł się do sieci; chociaż biblioteki na razie są niedostępne „w realu”, bibliotekarze są cały czas aktywni, dostępne są katalogi biblioteczne, usługi on-line, a także telefoniczny kontakt z bibliotekarzami dla osób potrzebujących  porad bardziej specjalistycznych czy  szczegółowych. Na stronach bibliotek dostępne są także zbiory poddane wcześniejszej procesom digitalizacyjnym,  pozwalające na bezpośredni wgląd do zborów, w każdej chwili, przy własnym biurku lub w dowolnie wybranym miejscu z dostępem do usług wirtualnych. Można zaznaczyć, że każdy region w Polsce ma swoją „bibliotekę cyfrową” promującą przede wszystkim piśmiennictwo regionalne, regionalną historię oraz dorobek kulturowy danego regionu. Biblioteki wojewódzkie przewodzą „swoim” kolekcjom cyfrowym tworzonym wspólnym wysiłkiem wielu placówek bibliotecznych i bibliotekarzy.

W zbiorach, tych tradycyjnych, jak i cyfrowych, obecne jest piśmiennictwo o tematyce ewangelickiej, dotyczące przeszłości luteranizmu na ziemiach polskich czy kulturowego dziedzictwa  ewangelików w poszczególnych regionach kraju.  W tym kontekście można spojrzeć na Bibliotekę Śląską, największą placówkę biblioteczną w województwie śląskim, należącą również do największych bibliotek w Polsce. W liczącym ok. 2,7 mln woluminów księgozbiorze znajdziemy wiele pozycji odzwierciedlających dzieje konfesji na ziemiach śląskich, wiele pozycji cennych, unikatowych, ale także współczesnych, które pokazują, jak rozwija się ewangelickie piśmiennictwo w czasach obecnych, gdy wydanie książki ograniczają jedynie możliwości finansowe, wyobraźnia wydawców, autorów czy  inicjatorów publikacji.  

W zbiorach Biblioteki Śląskiej znajdziemy pisma Marcina Lutra, w tym pierwsze wydania Biblii Lutra, przekłady Dużego i Małego Katechizmu, które wychodziły spod pras drukarskich na Śląsku, po Konfesję Augsburską (odczytaną przed cesarzem niemieckim w 1530 r. w Augsburgu), uchodzącą za podstawowy katalog prawd uznawanych przez zwolenników nowego wyznania. W księgozbiorze największej śląskiej Książnicy nie mogło zabraknąć rodzimego luterańskiego piśmiennictwa powstającego na przestrzeni kolejnych stuleci na ziemiach śląskich – od kancjonałów drukowanych w Brzegu, poprzez agendy  regulujące życie liturgiczne w nowym Kościele, po modlitewniki, postylle czy pierwsze publikacje opisujące dzieje konfesyjne na Śląsku.

Okazją do zaprezentowania szerszej publiczności tych cennych tekstów był rok 2017. Z okazji obchodów 500-lecia Reformacji Biblioteka Śląska, podobnie jak wiele innych bibliotek w kraju, przygotowała rocznicową wystawę „Dziedzictwo Marcina Lutra na Śląsku”, która być może po raz pierwszy w dziejach Książnicy ukazywała zwiedzającym najcenniejsze eksponaty biblioteczne związane z rozwojem protestantyzmu na ziemiach śląskich, oprócz starych ksiąg (tzw. starodruków) również rękopisy, mapy, grafikę oraz inne rodzaje dokumentów przechowywanych w magazynach bibliotecznych. Przypomnienie o jubileuszowej ekspozycji  uświadamia jednocześnie, że wachlarz materiałów gromadzonych w bibliotekach, a tym samym dotyczących reformacyjnej przeszłości, jest znacznie szerszy – wykracza poza same wydawnictwa książkowe. To również wizerunki kościołów, fotografie ewangelickich duchownych, pocztówki czy inne konfesyjne symbole.   

Po czasach kontrreformacji nadszedł okres bardziej przyjazny dla protestantów, co zaowocowało ożywionym rozwojem własnego piśmiennictwa, którego ślady przetrwały we współczesnych księgozbiorach bibliotecznych. W Silesiance znajdziemy polską literaturę luterańską powstającą szczególnie na Śląsku Cieszyńskim. W katalogu bibliotecznym są m.in. kolejne wydania kancjonału ks. Jerzego Heczki powstałego w 1865 r. na potrzeby polskich wiernych, drukowane kazania cieszyńskich pastorów (m.in. ks. Franciszka Michejdy czy ks. Karola Kulisza), publikacje okolicznościowe, statuty oraz inne materiały świadczące o rozwoju ewangelickich towarzystw na ziemiach śląskich. Biblioteka Śląska może poszczycić się posiadaniem własnego zbioru prasy ewangelickiej począwszy od XIX w. przeżywającej swój rozkwit, ukazującej się także licznie  w latach międzywojennych. Pośród dostępnych w Katowicach tytułów wymienić można m.in. „Zwiastuna Ewangelicznego” (to obecny „Zwiastun Ewangelicki”), „Kalendarz Ewangelicki” (ukazujący się od 188 1 r. w Cieszynie), Ewangelika Górnośląskiego” (1932-1939) czy cieszyńskiego  „Posła Ewangelickiego”.

W tym miejscu można wspomnieć, że Biblioteka Śląska powstała w 1922 roku, w konsekwencji przyłączenia Katowic do Polski (wraz z częścią Górnego Śląska przyznaną Rzeczypospolitej) gromadząc odtąd bieżącą produkcję wydawniczą powstającą na Śląsku. Należy również dodać, że z racji narodowościowej dwoistości śląskich ewangelików w księgozbiorze Biblioteki zachowały się również druki niemieckojęzyczne – prasa oraz inne publikacje świadczące o różnych formach aktywności niemieckich wiernych na Śląsku.  

Niemal wszystkie zasygnalizowane tytuły, w tym czasopisma ewangelickie, są dostępne za pośrednictwem Śląskiej Biblioteki Cyfrowej (wejście na stronie internetowej BŚ).

 Oryginały bezpiecznie spoczywają w magazynach bibliotecznych, natomiast czytelnicy mają do nich dostęp zdalny, zarówno do cennych starodruków, czasopism, jak i  wydawnictw współczesnych.    

W Bibliotece Śląskiej dostępne są również współczesne publikacje o tematyce ewangelickiej, można dodać – niemal w komplecie. Biblioteka posiada prawo do egzemplarza obowiązkowego dzięki czemu do jej zbiorów trafiają – w założeniu – wszystkie tytuły publikowane na terenie kraju, tym samym także literatura konfesyjna. Warto przypomnieć ponadto że po „siermiężnym” dla aktywności  wydawniczej okresie, po 1989 r. rozpoczął się prawdziwy „wybuch” piśmiennictwa religijnego, które dostępne jest także w Silesiance. W księgozbiorze Biblioteki Śląskiej znajdziemy niemal komplet tytułów wydanych przez ewangelickich wydawców – „Augustanę”, „Warto” czy „Głos Życia”, jak również publikowanych przez parafie luterańskie, ewangelickie stowarzyszenia czy inne podmioty związane z Kościołem ewangelicko-augsburskim; dostępna jest również prasa ewangelicka, która w latach 90. XX w. zaczęła przeżywać swój ponowny okres świetności.

Nie wszyscy być może również wiedzą, że czasopismo „Słowo i Myśl” – obecnie  tylko on-line – jest dostępne w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej. Dzięki tej formie archiwizacji w każdej chwili mamy dostęp do zawartości organu Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego, periodyku od ponad trzydziestu lat relacjonującego przede wszystkim aktywność stowarzyszeniową. 

W zbiorach Biblioteki obecna jest ponadto literatura jubileuszowa – publikacje wydane z okazji obchodów 500-lecia Reformacji. Podczas rocznicowej konferencji zorganizowanej w Bibliotece Śląskiej zaprezentowany został uczestnikom współczesny ewangelicki dorobek wydawniczy powstały na Górnym Śląsku. Wystawa „Publikacje górnośląskich ewangelików po 1945 roku” uświetniła dwudniowe obrady konferencji „Dziedzictwo kulturowe Reformacji na Śląsku po 1945 roku” (21-22 czerwca 2017). Ekspozycja przybliżyła nieliczne publikacje bezpośrednio powojenne, a przede wszystkim bogactwo ewangelickich tytułów opublikowanych w ostatnich dziesięcioleciach (wystawa została omówiona na łamach „Ewangelika” 2017, nr 3, s. 86-90).

Była to zaledwie garstka uwag na temat obecności konfesyjnego piśmiennictwa w zbiorach śląskiej Książnicy. Być może powyższe tropy zachęcą do bardziej osobistych eksploracji katalogów bibliotecznych w poszukiwaniu śladów własnej konfesji; znajdziemy je zapewne również w innych bibliotekach.

Przy obecnych ograniczonych możliwościach w zakresie spędzania wolnego czasu może to stać się wyzwaniem, inspiracją, próbą poszukiwania własnej tożsamości zapisanej w różnorodnych publikacjach.    

                                                                                           dr Aneta Sokół